Bộ luật hình sự 2015 của nước Cộng
hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã có hiệu lực vào ngày 01/07/2016. Tại văn bản
này ghi nhận nhiều quan điểm mới trong lĩnh vực hình sự.
Trong những BLHS trước kia,
trách nhiệm hình sự chỉ đặt ra với cá nhân mà thôi. Qua thực tiễn các vụ án xảy
ra trên thực tế, BLHS 2015 đã bổ sung vào trách nhiệm hình sự của pháp nhân
thương mại.
Khái niệm Pháp nhân: BLDS 2015 quy định một
tổ chức được công nhận là pháp nhân khi có đủ các điều kiện sau đây:
·
Được thành lập theo quy định của
BLDS, luật khác có liên quan;
·
Có cơ cấu tổ chức theo quy định tại
Điều 83 của Bộ luật dân sự;
·
Có tài sản độc lập với cá nhân, pháp
nhân khác và tự chịu trách nhiệm bằng tài sản của mình;
·
Nhân danh mình tham gia quan hệ pháp
luật một cách độc lập.
Khái niệm Pháp nhân thương mại: Theo quy định tại Điều
75 Bộ Luật Dân sự 2015 (có hiệu lực vào ngày 01/01/2017), pháp nhân thương mại là pháp nhân có mục tiêu chính là tìm kiếm
lợi nhuận và lợi nhuận được chia cho các thành viên. Pháp nhân thương mại bao gồm
doanh nghiệp và các tổ chức kinh tế khác có mục đích hoạt động vì lợi nhuận. Việc thành lập, hoạt động và chấm dứt pháp nhân thương mại được thực hiện
theo quy định của BLDS, Luật doanh nghiệp và quy định khác của pháp luật có
liên quan. Như vậy, nếu một tổ chức nào đó đồng thời là pháp nhân và hoạt động
nhằm mục đích kiếm lợi nhuận thì được xem là một pháp nhân thương mại.
Một trong những bổ sung lớn nhất mà cơ quan lập
pháp của nhà nước ta đã xây dựng ngay trong BLHS 2015 đó là có hẳn một chương
riêng – Chương XI: “Những quy định đối với
pháp nhân thương mại phạm tội” quy định cụ thể về điều kiện, phạm vi chịu
trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại và các hình phạt, biện pháp tư
pháp cụ thể áp dụng đối với pháp nhân thương mại, các tình tiết tăng nặng, giảm
nhẹ TNHS,... Các quy định này không những đảm bảo sự thống nhất chung, công bằng
giữa các chủ thể trong BLHS mà còn quy định cụ thể về một chủ thể mới xuất hiện,
đảm bảo việc thực thi pháp luật hình sự được mở rộng nhiều khía cạnh hơn.
1. Điều kiện chịu trách nhiệm hình sự của pháp
nhân thương mại
Đặc biệt, Khoản 1 Điều 75 BLHS 2015 quy định những
điều kiện cần và đủ để xác định trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân, cụ thể:
- Thứ nhất, hành
vi phạm tội được thực hiện nhân danh pháp nhân thương mại. Như vậy, các cá
nhân nhân danh, sử dụng danh nghĩa của pháp nhân thương mại để thực hiện hành
vi phạm tội với mục đích thu lợi nhuận từ lợi ích kinh tế, vật chất cho pháp
nhân đó đều sẽ bị chịu trách nhiệm hình sự theo quy địn của BLHS 2015.
- Thứ hai, hành
vi phạm tội được thực hiện vì lợi ích của pháp nhân thương mại. Cũng tương
tự như điều kiện thứ nhất thì mục đích của hành vi phạm tội của các chủ thể vi
phạm đều hướng tới tối đa hóa lợi ích cho pháp nhân, thực hiện những hành vi vi
phạm như trốn thuế, sản xuất các mặt hàng kém chất lượng,... Trong trường hợp
này, tùy hành vi vi phạm của cá nhân cần được xem xét mà có thể cả pháp nhân và
cá nhân cũng bị chịu trách nhiệm hình sự.
- Thứ ba, hành
vi phạm tội được thực hiện có sự chỉ đạo, điều hành hoặc chấp thuận của pháp
nhân thương mại. Các hành vi phạm tội mà xuất phát từ việc nhân danh vì lợi ích của pháp nhân đó đều dựa trên các
chính sách, quyết định, các kế hoạch mà pháp nhân chỉ đạo, điều hành, quản lý
mà đứng đầu là người đại diện theo pháp luật của pháp nhân. Những hành vi phạm
tội này chỉ được thực hiện khi có những chỉ thị, quyết định của pháp nhân.
- Thứ tư, chưa
hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự quy định tại Khoản 2 và Khoản 3 Điều
27 của Bộ luật này. Thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự là thời hạn do Bộ luật này quy định mà khi hết thời hạn
đó thì người phạm tội không bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Theo đó, thời hiệu
truy cứu trách nhiệm hình sự được quy định cụ thể như sau:
+ 05 năm đối với tội phạm ít nghiêm trọng;
+ 10 năm đối với tội phạm nghiêm trọng;
+ 15 năm đối với tội phạm rất nghiêm trọng;
+ 20 năm đối với tội phạm đặc biệt nghiêm trọng.
Thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự được tính
từ ngày tội phạm được thực hiện; và có thể được tính lại kể từ khi người đó ra
đầu thú hoặc bị bắt giữ nếu có hành vi cố tình trốn tránh và đã có quyết định
truy nã.
Có một điểm mới đáng lưu ý trong nội dung này, đó
là tại khoản 2 Điều 75 BLHS 2015 quy định: “Việc
pháp nhân thương mại chịu trách nhiệm hình sự không loại trừ trách nhiệm hình sự
của cá nhân”. Trong trường hợp pháp nhân ra quyết định hoặc
chỉ đạo cá nhân thực hiện hành vi phạm tội thì phải xử lý hình sự hình sự đồng
thời cả cá nhân và pháp nhân về tội phạm mà họ đã thực hiện. Về
nguyên tắc khi có vi phạm, đầu tiên phải xem xét trách nhiệm cá nhân trước và
chỉ xử lý trách nhiệm pháp nhân khi có đủ 3 điều kiện: vi phạm do người đại diện,
người đứng đầu của pháp nhân thực hiện, mang lại lợi ích toàn thể cho pháp nhân
đó và phải được toàn bộ ban lãnh đạo pháp nhân đồng thuận. Nếu không có đủ điều
kiện nói trên thì chỉ xem xét trách nhiệm cá nhân. Vì vậy, không có chuyện “lẩn
trốn” trách nhiệm cá nhân vào trong trách nhiệm pháp nhân. Pháp nhân thương mại cũng sẽ phải chịu trách nhiệm
hình sự khi pháp nhân này thực hiện hành vi nhân danh mình, nguyên nhân của việc
phạm tội là vì lợi ích của pháp nhân, pháp nhân thương mại biết hành vi phạm tội
của mình nhưng vẫn đồng ý và vẫn thực hiện. Trong trường hợp cần xem xét cả
hành vi vi phạm của cá nhân để từ đó quyết định trách nhiệm riêng của các chủ
thể này.
Nhận xét
Đăng nhận xét